Jak wytłumaczyć dziecku wojnę?

Dziś coś dla rodziców szukających książek wyjaśniających dzieciom, o co właściwie chodzi z krwią i blizną, tarabanami i gettem, bądź uzupełniających/ kontrujących współczesną edukację patriotyczną, która rusza z kopyta już w przedszkolu. 

Tytułem wyjaśnienia dla niebranżowych: moja córka chodzi teraz do zerówki. Jest cudownym stworzeniem, dla którego wciąż jeszcze najważniejsi są tata i mama, które jeszcze uwielbia się przytulać i dopiero zaczyna przynudzać o tablet. Od połowy października zdążyła się już nauczyć – bez podania jej w przedszkolu wyjaśnień co do znaczenia tekstu – „Przybyli ułani pod okienko” (na konkurs przedszkolny; piosenka jest w podręczniku muzyki dla czwartej klasy podstawówki) oraz „Szarej piechoty” (na konkurs piosenki żołnierskiej (sic!); a ponieważ tego dnia przypadał dzień Pluszowego Misia, oprócz przypominajki o konkursie dostałam też informację, że dzieci mogą przynieść ulubioną przytulankę).

Teraz nauczycielka jej grupy przedszkolnej chce ich nauczyć pieśni „Warszawskie dzieci”, która w wykonaniu sześciolatków brzmiałaby co najmniej upiornie (dla odświeżenia – tekst tutaj). Na moje zastrzeżenia  odpowiedziała mi, że to w celu kształtowania poczucia przynależności do wspólnoty i że tej piosenki uczą się w przedszkolu już pięciolatki. Gdyż, rzecz jasna, pięcio- i sześcioletnie dzieci powinny uczyć się, że patriotyzm to gotowość do umierania za ojczyznę i swoje miasto, a nie dbanie o ich czystość, nieniszczenie zieleni, kasowanie biletów, znajomość historii miasta i dzielnicy czy świadomość istnienia gwary lokalnej. 

Ta sytuacja uświadomiła mi, że czeka mnie pewnie nie tylko uczenie Młodej patriotyzmu w formie, która jest mi dużo bliższa niż jego wojenno-powstańcza odmiana, ale także zapewnienie jej w miarę nietraumatyzującej edukacji historycznej, wymuszonej już przez przedszkole (!) i pierwsze lata szkoły (mimo tego, że według nowej podstawy programowej ciężkie tematy historyczne wchodzą dopiero w IV klasie). Jakimś pocieszeniem jest to, że kiedy na bibliotecznym korytarzu spytałam panią z wypożyczalni dziecięcej o książkę, w której znajduje się zdanie „kasuję bilet w autobusie, jestem patriotką”, z wypożyczalni dla dorosłych i biura biblioteki wyszli inni bibliotekarze – nie po to, żeby nas uciszyć, ale z rekomendacjami.

Seria „Wojny dorosłych – historie dzieci”, Wydawnictwo Literatura 

To seria książek, która spodoba się rodzicom szukających historii o wojnie dostosowanych do wrażliwości i zakresu postrzegania dziecka. Książki są przeznaczone dla dzieci w różnym wieku (od 5+ do 8+, co jest wyraźnie oznaczone na stronie wydawnictwa), i przybliżają temat wojny i migracji, nie tylko na gruncie polskim. Mamy więc i dzieci uciekające z Syrii, i ukrywające się dzieci żydowskie, historie repatriantów ze Wschodu i aptekarza z Krakowa, opowieść o kilkunastoletniej  Malali i dziesięcioletniej kurierce z Żoliborza.

Na początek polecono mi „Asiunię” Joanny Papuzińskiej (5+):

„dla której wojna zaczęła się tuż po jej piątych urodzinach, gdy pewnej nocy znikła mama i cały dom. Trzeba było iść spać do cudzego domu, gdzie zamiast mamy była obca pani, obce meble i trzeba było pić mleko z cudzego kubeczka, zamiast z tego co zawsze. Asiunia bardzo uważnie obserwuje świat i stara się jak najwięcej zrozumieć, choć przecież dla tak małej dziewczynki jest to strasznie trudne.” (źródło opisu: Wydawnictwo Literatura, 2011)

Arka czasu czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz, Marcin Szczygielski

Nagradzana książka o chłopcu żyjącym w dziwnej Dzielnicy, gdzie nie ma szkół, gdzie wszyscy się nieustannie wprowadzają i wyprowadzają, i gdzie bardzo ciężko o pracę dla dorosłych – czyli w getcie.

Pax, Sara Pennypacker

Książka, która podobno nawet dorosłym wyrywa dziurę w sercu:

„Odkąd Peter uratował osieroconego liska, on i Pax byli nierozłączni. Pewnego dnia dzieje się jednak coś, czego Peter nigdy by się nie spodziewał: jego ojciec idzie do wojska i chłopiec musi się przeprowadzić do dziadka, którego słabo zna i raczej nie lubi (ze wzajemnością) – a lisa wypuścić do lasu. Jednak już pierwszej nocy Peter wymyka się z domu dziadka i wyrusza do swojego, oddalonego o 500 kilometrów, gdzie ma nadzieję zastać Paxa.” (źródło opisu: wydawnictwo iuvi, 2016)

„Kto ty jesteś”, Joanna Olech, Edgar Bąk

To właśnie książka, w której mowa o kasowaniu biletu i o patriotyzmie na co dzień, czyli poczuciu wspólnoty  i odpowiedzialności za dobro wspólne. 

„Jesteśmy równi, choć różni. Każdy ma prawo być patriotą.
Naprawiam, co zepsułem. Jestem patriotą.
Posadziłam drzewo. Mama mi pomogła. Jestem patriotką.
Porządkujemy z dziadkiem opuszczony cmentarz. Jesteśmy patriotami.
Jak dorosnę, będę głosowała. Jestem patriotką. (...)
Wiem, skąd się wziął francuski cesarz w naszym hymnie. I o co chodzi z tym przewodem. Jestem patriotką.”

Mogłabym się podpisać pod każdym zdaniem tej książki, łącznie z wyśmiewanym przez krytyków kasowaniem biletów i sprzątaniem po psie. Strasznie bym chciała, żeby ktoś z nauczycieli odpowiedzialnych za edukację mojej córki mówił do niej takim językiem...


Zdjęcie tytułowe – budapesztański pomnik ofiar Holocaustu, czyli Buty nad brzegiem Dunaju, fot. Mika, Unsplash