Indywidualizm we wnętrzu

Dziewczęciem będąc, miałam przyjaciółkę, która lubiła przygody na jedną noc. Mocno mnie to niepokoiło, bo miałam przerost wyobraźni i oczyma duszy widziałam ją zgwałconą albo zaszlachtowaną przez jakiegoś świra (ale nic z tych rzeczy, miała całkiem niezły radar i nic złego, nawet infekcja, jej się nie zdarzyło). Jednak pewnego dnia te dwadzieścia lat temu zadzwoniła do mnie w weekend, roztrzęsiona, i powiedziała, że faktycznie, to zły pomysł był, właśnie zwiała facetowi z mieszkania.

 – Co się stało?! – spytałam.

–  Obudziłam się, kiedy jeszcze spał, i obejrzałam jego mieszkanie. Było całe białe, robione przez architekta, i nie było w nim ani jednej książki. 

***

Ostatnio zdarzyło mi się odwiedzić kilka domów, stanowiących uwspółcześnioną wersję mieszkania, które wywołało lęk u M.: kostki, w których na ścianach wiszą wybrane przez architekta abstrakcje, gdzie na parterze mieszczą się kuchnie, i odwrócone tyłem do nich, a przodem do ściany z ogromnym telewizorem, „strefy wypoczynkowe” (plus sztampowa łazieneczka dla gości). Na górze są schludne pokoje-przegródki, w których jak w szafach wnękowych funkcjonują domownicy. W żadnym z tych domów nie było widać humanizujących elementów, takich jak płyty czy książki, prócz np. wielotomowych historii Polski, „Czułego narratora” Tokarczuk czy klimatycznego bestselleru Gatesa. („Może czytają na czytnikach?”, spytałam w drodze do domu. „Yeah, right”, mruknął mój mąż.)

Co ciekawe, nie zawsze wynikało to ze zdania się na wizję architekta czy dekoratora, którego wybór bywa często jedyną manifestacją indywidualnego gustu właściciela; co najmniej jeden dom był w najmniejszych szczegółach przemyślany, dopieszczony, wybrany – a i tak wyglądał, jakby gospodarze weszli tam pięć minut przed nami.

***

Podczas dekady spędzonej w Anglii doszła do wniosku, że domy, zamki, rezydencje i zgromadzone w nich liczne skarby mogą komunikować sobą pewną niezmienność, piękny sposób życia. Dywany, obrazy, antyki, myślała, ubarwiały upływ czasu, kształtowały go jak emocje – miłość, szczęście, smutek. Przedmioty i mienie, nieruchome i zamknięte w sobie, nie stanowiły zagrożenia, a swoim wyraźnym stylem i lojalnym, milczącym nawarstwianiem się patyny, biernie ubogacały minuty, godziny, mijające dni (...) cofając czas, czuła Elizabeth, zatrzymując go. Powstrzymując zmianę.

I cechowała je szlachetność, niekwestionowana wartość. Elizabeth uważała, że troska włożona w wytworzenie przedmiotu była czymś zauważalnym. Jeśli przedmiot był dobry, stanowił dowód tego, co w ludzkości było ponad zwykłe apetyty; tego, co bardziej wyrafinowane, bardziej złożone. Było to oczywiste w przypadku arcydzieł; mniej oczywiste, ale nie mniej prawdziwe, w przedmiocie stanowiącym mniejsze, ale nadal znaczące osiągnięcie. (Katherine Bucknell, „Canarino”, tłumaczenie moje.)

Bohaterka powieści Bucknell, dążąca do perfekcji w każdym obszarze życia Elizabeth, staje się niejako kuratorką rodzinnej posiadłości w Wirginii, kolekcjonując dopełniające ją antyki:

W domu prawie nie było nowych rzeczy. Zgromadziła jego wyposażenie z wielu źródeł – stoły, lampy, tkaniny, tapety, łóżka, przykrycia, skrzynie, sofy, gobeliny – przedmioty, które przeszły przez ręce wielu twórców, wielu użytkowników, wielu rodzin; były sprzedawane i odsprzedawane przez antykwariuszy i domy aukcyjne w Londynie, Paryżu, Nowym Jorku, jeszcze dalej. Z pewnością nie szkodziła planecie, przetwarzając, ponownie używając, odnawiając. Ta kolekcja i jej drobiazgowa aranżacja stanowiły najpełniejsze odzwierciedlenie jej wyczucia tego, co stanowiło szczyt  wizualnej przyjemności i fizycznego komfortu.

Nie rozumiem, jak można żyć we wnętrzach urządzonych z najwyższą starannością, ale sprzyjających usuwaniu z nich wszelkich śladów ludzkiej aktywności i wspólnego spędzania czasu. We wnętrzach, w których widać tylko proste linie, a w których brak kształtów.

Rozumiem jednak i szanuję próby zatrzymywania czasu poprzez gromadzenie przedmiotów z historią, na miarę możliwości kolekcjonera, choć sama z wielu powodów nie mogłabym żyć w konsekwentnie umeblowanym antykami wnętrzu. Znam też i rozumiem, intelektem, bo nie trzewiami, ludzi o wysokim poczuciu estetyki, którzy wnętrzem swego domu opowiadają naprawdę fascynujące historie. (Znam też artystów i rzemieślników tworzących piękne przedmioty, których domy są urządzone bardzo w stylu non finito – nie ma tu reguły.) Jestem nawet w stanie pojąć potrzebę odtworzenia typowo instagramowego stylu – nie świadczy ona co prawda o wyrobieniu estetycznym, ale w końcu podoba nam się to, na co patrzymy najczęściej, a po drugie, rzeczy w tym stylu łatwo jest kupić, w odróżnieniu od dobrej grafiki czy szkła.

***

Urządzanie wnętrz w kontrze do tego, co popularne i powszechnie dostępne, było w naszym kraju zauważalne już za czasów PRL, kiedy oficjalnie promowano funkcjonalne, kolorowe i nowoczesne sprzęty domowe. Warszawscy artyści i intelektualiści, których mieszkania dokumentowała Felicja Uniechowska na łamach rubryki wnętrzarskiej magazynu „Ty i Ja”, stosowali różne strategie, by oryginalnym wystrojem mieszkania wyrazić swoje aspiracje kulturowe i odmienność od ogółu społeczeństwa. 

Od hegemonii ujednolicającej polskie mieszkania meblościanki uciekano m.in. meblując mieszkania antykami, w latach 60. dostępnymi łatwiej i taniej, niż nowe, „demokratyczne” meble; klasyczne thonetowskie krzesło gięte, tzw. czternastka, kosztowało mniej więcej tyle, co para dobrych rajstop. Ludzie z kręgów artystycznych często stawiali na oryginalne, nietypowe rozwiązania, znajdując nowe zastosowania przedmiotów takich, jak sanie (przerobione na siedzisko) czy skrzynki po owocach (klik).

Być może po to, by nieco zatrzeć polityczny wymiar krytyki unifikacji mieszkań, a co za tym idzie, sposobu życia, dziennikarze „Ty i Ja” krytykowali nie tylko meblościanki, ale i popularny wśród inteligencji, powojenny styl ładowski, w którym meble o ascetycznych liniach uzupełniano folkowymi dekoracjami z „Cepelii”. („Cepelia” od roku 1950 sprawowała nadzór nad spółdzielnią „Ład”, i de facto odebrała jej moc kształtowania wrażliwości estetycznej Polaków, co ciekawie opisuje ten artykuł.)

W tym kontekście meblowanie domu antykami miało wymiar nie tylko estetyczny, ale też społeczno-ideologiczny; eklektyczna zbieranina sprzętów sugerowała pochodzenie „niedemokratyczne”, czyli nie z ludu, lub przynajmniej, jak w przypadku moich rodziców, większy kapitał kulturowy.

Ich dom stanowi najlepszy dowód tego, że siła oddziaływania rubryki Uniechowskiej znacznie wykraczała poza ramy czasowe wydawania „Ty i Ja”, czyli lata 1960-1973. (Moja mama zaczęła czytać to pismo na studiach i do tej pory przechowuje wszystkie kupione numery.) Wychowałam się poza Warszawą, gdzie łatwiej było nie tylko o mieszkanie jako takie, ale też i większy metraż, dostęp do antyków i rzemieślników; biegałam po zdobycznym parkiecie, bawiłam się na dziewiętnastowiecznej kanapie, nad którą wisiała na ścianie malowana porcelana, a meblościanki widywałam (sporadycznie) idąc gdzieś z wizytą. 

Pierwsze warszawskie mieszkanie urządziłam prostymi meblami z nieistniejącego dziś sklepu Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, mieszczącego się, o ironio, naprzeciwko pierwszego sklepu IKEA. Dziś, kiedy znów trudno o ładne meble, nadal można próbować coś zdziałać, nawet w ramach tego, co w IKEA dostępne. Z ich aranżacji wnętrz najbardziej podobają mi się te pseudoklasyczne – pod linkami macie stylizacje przygotowane dla odbiorcy polskiego (tu i tu), z Bahrajnu i Wielkiej Brytanii. Moim głównym zastrzeżeniem wobec nich, prócz nagromadzenia przedmiotów, jest to, że styliści użyli ciemnych kolorów ścian, by podkreślić klimat wnętrz, i ciężko mi sobie wyobrazić, jakie wrażenie te same meble i dodatki robiłyby na tle białych ścian. (Sama nie umiem funkcjonować w ciemnych wnętrzach, a do tego znajomi graficy i malarze twierdzą, że ściany powinny być białe – inne wysysają kolor z zawieszonych na nich obrazów.)

***

Mam mieszane uczucia, jeśli chodzi o obsesyjno-drobiazgowe podejście do urządzania mieszkania – przykładam do tego znacznie mniejszą wagę, niż do samokształcenia czy sposobu ubierania się; mieszkanie nie jest dla mnie obszarem bardzo przemyślanej manifestacji siebie. Lubię komfort i na pewno kształtuję swoją przestrzeń, ale nie jestem osobą, którą relaksują zakupy czy przeglądanie pism wnętrzarskich (próbowałam), i mocno rozmijam się ze współczesną kulturą wiecznego upiększania gniazda.

Tę ostatnią bardzo ładnie podsumował w 2000 roku David Brooks, autor książki „Bobos in Paradise”, opisującej zwyczaje dobrze zarabiających, wykształconych mieszczuchów o lewicowych poglądach, czyli bourgeois bohemians, w skrócie bobos. Według niego, poświęcają oni 

fanatyczną uwagę drobnym przedmiotom gospodarstwa domowego, wybierając na przykład jedyny właściwy model sitka do makaronu, wyróżniającą się klamkę, czy jeden z tych świetnie zaprojektowanych korkociągów (...). Im mniejszy przedmiot, tym bardziej godne podziwu jest to, że głęboko przemyśleliśmy jego zakup. (Tłumaczenie moje).

I jeszcze, złośliwie:

Osoba o pewnym typie wrażliwości doznaje przypływu energii życiowej, otwierając puszkę zupy szczególnie błyskotliwie zaprojektowanym otwieraczem.

Brooks tłumaczy to polityczną poprawnością bobosów, ich skomplikowaną relacją z zarabianymi przez nich (dużymi, mówimy tu o czasach sprzed kryzysu) pieniędzmi, i skłonności do dzielenia wydatków na moralne i uzasadnione  oraz niemoralne i w złym guście (wydatki na dom, poza częścią technologii, zaliczają się do tej pierwszej kategorii):

Przestronna kuchnia o trwałym wyposażeniu oznacza, że sami wykonujecie swoje obowiązki, i doświadczacie twardej rzeczywistości życia codziennego, jak chcieliby tego Gandhi i Karol Marks. (...) Ostentacyjna konsumpcja jest czymś złym, ale wydawanie pieniędzy na te części domu, w których kiedyś pracowała służba, jest wyrazem egalitaryzmu.

(Jeśli jesteście ciekawe stylu bobo, tu znajdziecie artykuł ze sporą liczbą zdjęć i konkretnych porad.)

Choć przewidywania Brooksa się nie sprawdziły (sądził, że w niedalekiej przyszłości nawet zdeklarowani humaniści będą świetnie zarabiać), jest bezlitośnie spostrzegawczy i zabawny. Ciężko mi było nie myśleć o moich czytających „Krytykę polityczną” znajomych, którzy z wypiekami na twarzy dyskutują o wannach, bateriach prysznicowych i deszczowniach, a o swoich paniach sprzątających wspominają z widocznym poczuciem winy, zawsze podkreślając, że zatrudniają je po to, by im pomóc. 

By podsumować – mam wrażenie, że moje podejście do urządzania wnętrz jest wypadkową trzech rzeczy: braku zasobów (czasu, talentu, czy choćby nieograniczonych zasobów finansowych); faktu, że tę energię kierunkuję i przepalam gdzie indziej; oraz ostatecznie tego, że nie żyję życiem, które byłoby diametralnie różne od stylu życia moich rodziców, i nie muszę kreować siebie od podstaw.

***

I to tyle na dziś – wpis o urządzaniu wnętrz w stylu „W stronę retro”:-) A jak jest u Was? Czy uważacie, że wnętrza Waszego mieszkania powinny oddawać Wasz styl, a jeśli tak, gdzie szukacie inspiracji, mebli i dodatków? W jakich sytuacjach myślicie o wprowadzeniu zmian w mieszkaniu? I gdzie, do diaska, mam kupić nowe poduszki na kanapę?

Zdjęcie tytułowe: Manja Vitolic, Unsplash.