Gentlewoman, czyli klasa i konkret

Podobnie jak wiele współczesnych kobiet, od dzieciństwa miałam problem ze słowem ‘dama’. Pominąwszy fakt, że dorastałam na diecie złożonej głównie z książek przygodowych adresowanych dla chłopców i książek dla dziewcząt z przełomu XIX i XX wieku – w związku z czym moją ambicją było zostać Tomkiem Wilmowskim lub Indianą Jonesem – bycie damą kojarzyło mi się przede wszystkim z zestawem zakazów i nakazów, podleganiem nieustającej ocenie, a z czasem – graniem w grę, której zasady ustala kto inny. (W literaturze istnieją co prawda awanturnice pokroju Milady de Winter, ale to mało praktyczny wzór do naśladowania.)

Tak jak wiele ścieżek samodoskonalenia, dążenie do bycia damą jest projektem bez końca. Gorsze jest jednak to, że arbitrów elegancji – jeśli chodzi o ocenianie innych, a nie doskonalenie siebie – znajdzie się w naszym otoczeniu zaskakująco wielu. Jeśli otwarcie aspirujemy do bycia damą, w większości środowisk znajdzie się ktoś, kto z radością (i często złośliwie) wytknie nam błędy, niedociągnięcia, momenty słabości. Na pewno są to doskonałe okazje do wykazywania się klasą; pytanie tylko, jaki jest koszt funkcjonowania z nieustannie podniesioną gardą, i jaki jest nasz cel: czysto estetyczny czy bardziej pragmatyczny.

Odrzuca mnie także historyczny wymiar zjawiska – nie było (i nadal nie ma) lepszego sposobu na odwrócenie uwagi części populacji (mówię tu o kobietach z klasy średniej i wyższej) od braku równości niż postawienie ich przed zadaniem dążenia do niedościgłego ideału. Nawet współcześnie surowa kontrola wyglądu obywateli może być sposobem na to, by skupić ich uwagę na dostosowaniu się do wymagań władzy, a nie refleksji nad swoją sytuacją – o czym pisze Marjane Satrapi w „Persepolis”.

Jednak kilka lat temu trafiłam na felietony Jennifer Dziura, nowojorskiej przedsiębiorczyni (a także komiczki i nauczycielki), i promotorki przedsiębiorczości młodych kobiet. 

Jennifer Dziura dla 'Fierce in the City'

Dziura jest zdania, że większość tradycyjnych porad dla 'dam' wyklucza możliwość osiągnięcia sukcesu na rynku pracy. Zanim przejdziemy dalej: jestem świadoma istnienia etykiety biznesowej, której celem jest ustalenie w miejscu pracy hierarchii ściśle związanej z pozycją w firmie. Szkopuł polega na tym, że w moim odbiorze jest to coś, czego (przynajmniej w Polsce) uczy się głównie mężczyzn, ale zaznaczam, że nie pracuję w korporacji, więc mogę się mylić.

Zaintrygowało mnie pojęcie, które Dziura przypomina na użytek pracujących kobiet i redefiniuje – gentlewoman, czyli żeński odpowiednik gentlemana, historyczny termin odnoszący się do kobiet z grupy społecznej utrzymującej się z posiadania ziemi (gentlewoman była Elizabeth Bennet z „Dumy i uprzedzenia”):

“Gentlewoman jest życzliwa, autentyczna, czuje się swobodnie w różnych sytuacjach towarzyskich i w obcych kulturach, ubiera się stosownie do sytuacji, jest wyprostowana, daje solidne napiwki, wie, że wizytówki podawane przez Japończyków należy odbierać od nich obiema rękami, i potrafi poprawnie powiedzieć “Hefeweizen” (...) ale naprawdę nie robi z tych rzeczy pracy na pełen etat.”– źródło

Innymi słowy: umiejętność zachowania się jest czymś, co gentlewoman – podobnie jak mężczyźnie – pomaga osiągać cele, zamiast – jak w przypadku damy – być celem samym w sobie, estetycznym. A moje doświadczenia i obserwacje są raczej dowodem na to, że kobiety są bardzo pragmatyczne, mają w życiu jakieś rzeczy do załatwienia, i chcą je załatwić nie uzależniając się od innych ludzi (tu przytoczę złotą myśl mojej kuzynki, która kiedyś powiedziała mi, że kobieta będąca matką powinna starać się zarabiać tyle, by w razie czego móc zapewnić utrzymanie sobie i dziecku). Poza tym kobieta jest przede wszystkim człowiekiem, a przyzwoite zachowanie obowiązuje wszystkich.

Jakiś czas temu, czytając „Mężczyznę z klasą” Łukasza Kielbana, uświadomiłam sobie coś ogromnie prostego – a może po prostu coś, co stało się dla mnie proste z wiekiem. Wg autora, towarzystwo gentlemana ceni się między innymi za to, że „przy nim człowiek nie czuje, że musi od razu przechodzić do konkretów. Może w swoim tempie prowadzić uprzejmą konwersację i rozluźnić się, zanim przejdzie do najważniejszej części rozmowy” (str. 69). Pomyślałam wtedy, że u kobiet zwykle (choć nie bez wyjątków) ceni się tendencję przeciwną, też związaną z odchodzeniem od cech typowo przypisywanych płci – nie powolne przygotowywanie gruntu pod właściwą rozmowę, ale umiejętność szybkiego przejścia do konkretów. Najwyraźniej ideał leży pośrodku.

Wszystko spięło się w całość, kiedy, szukając cytatu do tego wpisu, trafiłam na tekst z 1900 roku, i  zdanie:

“Gentleman to istota ludzka łącząca łagodność kobiety z odwagą mężczyzny.”– źródło

Uświadomiło mi ono, że tę samą definicję można zastosować do kobiet. O ile gentleman to mężczyzna rozwijający w sobie cechy niestereotypowo męskie  – takie jak wzgląd na innych, brak machismo, umiejętność powolnego dochodzenia do meritum – bez jednoczesnej rezygnacji z męskości, tak gentlewoman to kobieta wchodząca na obszar psychologicznych cech męskich bez jednoczesnej rezygnacji z cech kobiecych.

(Tu jednak trzeba zaznaczyć, że w przypadku dżentelmanów i gentlewomen seksualność czy rola seksualna nie jest tym, co nachalnie wysuwa się na pierwszy plan – raczej pierwsze skrzypce gra tu rola, jaką te osoby odgrywają w swoim środowisku. I to chyba przyjęcie tego do wiadomości zajęło mi ponad dwadzieścia lat.)

I o tym, jak spiąć ze sobą te dwie rzeczy (o czym mogę pisać, bo porządkowałam to sobie przez wiele lat), i tym, jak postrzegam cechy gentlewoman, będzie jeden z najbliższych wpisów.

P.S. Nie odrzucam archetypu damy. Próbowałam go wdrożyć, frustrowałam się przy tym niemożebnie, i teraz wiem, że po prostu nie jest on moim, przynajmniej na tym etapie życia. Serdecznie pozdrawiam wszystkie damy czytające ten wpis:)