Mieć wszystko, czyli żegluga w wielu kierunkach

Kiedy niedawno napisałam wpis „Kim jest bohaterka filmu o Twoim życiu?”, pojawiły się pod nim komentarze Czytelniczek o poczuciu przegranej lub poczuciu braku możliwości „wygrania” w życiu wszystkiego.

Z niemożnością wygrania wszystkiego zderzyłam się dzięki rodzicom, mającym bardzo sprecyzowane, choć różniące się, wizje mojego życia, których wspólnym mianownikiem miała być kariera akademicka. Dlaczego o tym piszę? Wydaje mi się, że Polska jest specyficznym krajem, w którym na globalną presję realizacji na wszelkich możliwych frontach nakłada się proces odtwarzania, czy też rozszerzania, klasy średniej. Pokrótce – jeśli to czytasz, prawdopodobnie do niej należysz, bądź chcesz należeć; wynika to tak z prostej statystyki (do tej klasy należy większość społeczeństwa), jak i tematyki mojego bloga. Dla moich rodziców ważne były wartości typowe dla tej klasy społecznej, takie jak „kult ciężkiej pracy i odpowiedzialności za swój los oraz wspieranie edukacji dzieci, a wręcz zmuszanie ich do nauki i podjęcia studiów” (Gdula, Sadura, 179). Podstawą jest więc uzyskanie edukacji, stabilnej pozycji na rynku pracy i bezpiecznego poziomu dochodów.

Co więcej, klasa średnia ma coraz silniejsze aspiracje do stylu życia klasy wyższej, które realizuje często bardzo intensywnym nakładem pracy; znam osoby dążące do stylu życia, na jaki de facto ich nie stać, pracując na dwóch etatach, żeby móc sobie pozwolić na uprawianie sportów w prestiżowych kurortach, picie dobrych alkoholi czy designerskie meble. (Przejawem tego trendu jest też popularność profilów instagramowych promujących takie wartości jak luksus, estetyzacja życia, zdrowy tryb życia, czy egzotyczne podróże.) Według socjologów, współczesna polska klasa średnia

„aspiruje i zbliża się do stylu życia klasy wyższej, ale nie może go osiągnąć z uwagi na większą podległość konieczności ekonomicznej. Praca bywa dlań pasją, ale częściej jest życiową koniecznością. (...) Dominujący model rodziny jest bardziej tradycyjny niż w klasie wyższej. Upodobania kulinarne, sportowe oraz dotyczące pielęgnacji ciała są bardzo zróżnicowane, ale zwykle bardziej zbliżone do klasy wyższej niż niższej. Nic zresztą dziwnego, skoro styl klasy wyższej wyznaczają swoboda, zamiłowanie do różnorodności, pasja realizowana w pracy i czasie wolnym (elitarne sporty i zdrowy tryb życia), a niższej: wyuczona bezradność, marazm i picie tanich alkoholi” (Gdula, Sadura, 167).

Mural Banksy'ego we wschodnim Londynie

Trzecim czynnikiem jest coś, co zna każda kobieta: mit spełniania się na każdej płaszczyźnie życiowej. Powinnyśmy mieć udaną karierę zawodową, wspaniałe małżeństwo, dobrze wychowane dzieci (w naszym kraju najlepiej dwoje lub więcej, i w żadnym razie tej samej płci – najlepiej mieć i chłopca, i dziewczynkę), bezpieczną poduszkę finansową, bezproblemowo funkcjonujące gospodarstwo domowe, a do tego być zdrowe, szczęśliwe i zadbane. Efekt? Jeśli na którejś z tych płaszczyzn nie osiągamy sukcesów, czujemy się otwarte na strzały krytyków. Stąd albo dążenie do bycia mistrzyniami świata we wszystkim, albo przeciwnie, ostentacyjnie twierdzenie, że jesteśmy złymi gospodyniami, matkami, kobietami – byle zdystansować się od oczekiwań.

***

Możliwość, by „mieć wszystko” otworzyła się przed kobietami kilkadziesiąt lat temu, i realnie oznaczała dołączenie do puli możliwości tradycyjnie otwartych dla kobiet (małżeństwo, macierzyństwo, praca społeczna) możliwości, które przedtem były dostępne głównie mężczyznom (dostęp do edukacji, możliwości zawodowych i zarobkowania jako takiego). Jednak równouprawnieniu kobiet towarzyszyły trzy okoliczności:

• oczekiwanie, że kobieta będzie przede wszystkim żoną i matką, nie zniknęło; co więcej, od kobiet nadal oczekuje się empatii i spełniania potrzeb i oczekiwań innych, co pożera nam ogromną ilość energii;

• mężczyźni nie otworzyli się na możliwości tradycyjnie dostępne kobietom (innymi słowy, przeważnie nie próbują „mieć wszystkiego”);

• kobiety zdjęły z mężczyzn część obowiązków i presji związanej z byciem jedynymi żywicielami rodziny.

***

Jeśli chciałybyście dowiedzieć się więcej o tym, skąd się biorą i jak działają nierealistyczne i sprzeczne oczekiwania stawiane kobietom (w myśl słów Fredericka Douglassa, że wiedza czyni ludzi nienadającymi się do zniewolenia), polecam Wam dwie książki:

„Reakcja” Susan Faludi – rozległe studium reakcji antyfeministycznej, mającej miejsce w latach 80. w Stanach, i wciąż mającej ogromny wpływ na postawy społeczeństwa wobec kobiet i samych kobiet wobec siebie. W latach 80., kiedy stawką było utrzymanie kobiet w domu, z dala od pożądanych przez mężczyzn miejsc pracy, władze i media toczyły kampanię przekonującą kobiety o istnieniu tykającego zegara biologicznego (co było efektem zniekształcenia przez dziennikarzy wyników badań); o tym, że kobiety samotne w przeważającej większości cierpią na depresję; o konieczności poddawania się operacjom plastycznym, by zadowolić partnera (wynik nadprodukcji chirurgów plastycznych w latach 80., szukających nowego rynku). Przede wszystkim jednak kobietom wbijano w głowę, że prawo do kariery maja wyłącznie te kobiety, które sprawdzają się jako matki, przy jednoczesnym przekonywaniu ich, że pracująca kobieta nie może być dobrą matką. Moi znajomi ze Stanów twierdzą, że wydana w 1991 roku „Reakcja” jest nadal aktualna i bardzo dobrze oddaje aktualne antyfeministyczne sentymenty w Stanach.

Ciekawe i straszne jest to, że idee antyfeministycznej reakcji mają opóźniony okres uwalniania – na jej fali powstało wiele książek i poradników, które pamiętam z lat 90., i które są wydawane jeszcze dziś. Co więcej, idee reakcji nadal inspirują prawodawców, także w Polsce.

„Mit urody” Naomi Wolf
Książka, której jeszcze nie czytałam (planuję w nadchodzącym roku), ale którą często polecają mi uczennice (co znaczy, że jest dla nich ważna). Ten współczesny klasyk myśli feministycznej bada zjawisko narzucania kobietom dążenia do osiągnięcia idealnego fizycznego piękna, który jest według autorki równie ograniczający, jak brak równouprawnienia.

***

Podsumowując:

• Mamy ogromny wybór, i żeby nasz kompas nie oszalał, musimy pamiętać, że nie wszystko jest  w życiu obowiązkowe. Obieranie kursu we wszystkich kierunkach jest równoznaczne z brakiem spójności i byciem sterowaną przez oczekiwania innych; dokonując wyboru, podkreślamy wagę tych płaszczyzn, które pozostawiamy.

• Jeśli przeszkadza nam presja, by „mieć wszystko”, powinnyśmy zacząć od oddzielenia swoich oczekiwań względem siebie od oczekiwań innych. Mnie bardzo w tym pomogła cytowana we wpisie praca „Style życia i porządek klasowy w Polsce” pod redakcją Macieja Gduli i Przemysława Sadury. dzięki której zrozumiałam, które z „moich” dążeń wynikają ze sformatowania rodzinnego i społecznego (co najpiękniejsze, ta wewnętrzna presja natychmiast zniknęła). 

• Grać „we wszystko” można długo, ale nie w nieskończoność; tak jak pisałam pod przytaczanym na początku wpisem, prędzej czy później dorwie nas statystyka i nasze życie przestanie być pasmem sukcesów, ze względu na rosnącą ilość celów i zmiennych. Z wiekiem wymagania dzieci rosną, sytuacje zdrowotne się komplikują, zwiększa się zakres obowiązków lub odpowiedzialności, zwykle też rosną nasze obciążenia finansowe i rodzinne.

• Z doświadczenia, na szczęście cudzego: sukces zawodowy często oznacza ignorowanie problemów na innych polach.

Sama szukam dla siebie rozwiązania, ze świadomością tego, że się zmieniam i że nic nie będzie działało na zawsze – choćby dlatego, że zmieniają się wymagania mojego ciała i ilość czasu, jaką mogę poświęcić poszczególnym płaszczyznom życia. Z jednej strony to frustrujące, z drugiej piękne – życie samo podsuwa nam kolejne ścieżki do wypróbowania. Klucza do spójnego, pięknego życia. szukam także w przeszłości, nie tylko w dwudziestym wieku; w tym roku zamierzam wrócić do mojej pierwszej historycznej fascynacji, czyli do włoskiego renesansu, i dowiedzieć się czegoś o najnowszej (siedemnastowieczna Francja). Myślę, że pewne elementy filozofii życiowej, priorytety życiowe, proporcje, można przenieść w nasze czasy (polecam lekturę tego wpisu z bloga „Modna Historia”), i postaram się o tym pisać w 2019. 

Jeśli myślicie, że ktoś z Waszych znajomych mógłby skorzystać z tego tekstu, proszę, podeślijcie im go, albo podzielcie się nim na Facebooku. Będzie mi bardzo miło, jeśli trafi do szerszego grona odbiorców. Pozdrawiam Was i życzę wspaniałego, bogatego w inspiracje roku!

Jeśli szukacie postów o podobnej tematyce, znajdziecie je pod tagiem gentlewoman.

Cytaty za: Przemysław Sadura, „Wielość w jedności: klasa średnia i jej zróżnicowanie”. W: „Style życia i porządek klasowy w Polsce”, red. Maciej Gdula, Przemysław Sadura, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2012.

Zdjęcie tytułowe: Johannes Plenio, Unsplash